آرامگاه نادر افشار

 نادر شاه افشار که برای اولین بار شهر مشهد را مرکز حکومت ایران کرد. اولین مقبرهٔ خویش را در این شهر میان سال‌های 5-1143 قمری احداث و رقباتی را وقف آن نمود. وی پس از آن هم که در سال 1148 قمری رسماً شاه ایران شد بلافاصله در صدد فتح هند برآمد. زمانی که از سفر پر غنیمت مزبور بازگشت تصمیم گرفت مقبرهٔ دیگری برای خویش در مشهد احداث نماید. بدین منظور دستور داد تا سنگ‌های مرمر سیاه حجیم و سنگینی را از دهخوارقان آذربایجان به خراسان حمل کنند. بعضی از این سنگ‌ها بیست تا شصت خروار وزن داشتند. هزینهٔ حمل هر مثقالشان یک و نیم مثقال نقره شد، به این دلیل سه قطعه از سنگ‌های مزبور را «ایران خراب»، «عالم خراب»  و خراج عالم نامیدند.

این مقبرهٔ دوم ظاهراً در شمال «خیابان» و مقابل مقبرهٔ پیشین ساخته شد. همان جایی که اکنون مقبره نادرشاه قرار دارد. او بالأخره در سال‌های پایانی عمر در کلات نادری هم بنای دیگری مناسب مقبرهٔ خانوادگی احداث کرد. اما عاقبت در هیچ یک از این مقبره ها به خواب ابدی فرو نرفت. سر او پس از قتلش در سال 1160 از قوچان به هرات فرستاده شد و پیکر بی سرش هم که موقتاً در یکی از مقابر ساختهٔ وی در مشهد مدفون شد بعداً توسط آغا محمد خان قاجار به تهران منقل گردید تا امکان اهانت به آن برای قاجارها آسان تر شود.

ضریح نفیس و گرانقدر یکی از مقبره های او در شهر مشهد نیز در آغاز سلطنت چهل روزهٔ سید محمد متولی، به عنوان جانشین شاهرخ (نوهٔ نادر) در سال 1163 قمری به حرم حضرت رضا (ع) منتقل شد.

بدین سان نادر شاه تا مدت‌ها در شهر مشهد دارای مقبره ای نبود تا این که قوام السلطنه در اواخر عهد قاجار (سال 1296 خ) در محل یکی از مقابر ویران شدهٔ نادری آرامگاه جدیدی برای وی ساخت و استخوان‌های او را از تهران به مقبرهٔ مزبور حمل کردند. این بنای جدید که در محل فعلی آرامگاه وی قرار داشت مدتی بر پا بود تا این که انجمن آثار ملی ایران در سال 1335 خورشیدی درصدد بر آمد آرامگاهی مناسب شأن نادر شاه برای وی در همان محل مقبرهٔ ساخت قوام السلطنه احداث نماید. این کار از سال 1336 شروع شد و در سال 1342 به پایان رسید.

مقبره کنونی نادر شاه واقع در ضلع شمال غربی چهار راه شهدا (نادری سابق) که پس از حرم حضرت رضا (ع) مهم‌ترین موضع توریستی – تاریخی شهر مشهد تلقی می‌شود، در باغی به مساحت 14400 متر مربع ساخته شده است. مقبره شامل سکویی دوازده پله ای، محل گور، پوششی خیمه مانند بر روی قبر، سکویی مرتفع در مجاور قبر با مجسمهٔ نادر شاه سوار بر اسب و سه تن دیگر در پی او، یک غرفهٔ فروش کتاب و دو تالار برای موزه است.

طراح بنا مهندس سیحون بوده و مجسمه‌ها را هنرمند فقید ابوالحسن صدیقی ساخته است. مصالح مقبره عمدةً از سنگ‌های خشن و سخت گرانیت کوهسنگی مشهد است.  بعضی از قطعات سنگ بسیار بزرگ انتخاب شده تا تداعی مقبرهٔ دوم ساختهٔ خود نادر شاه باشد. پوشش مقبره کاملاً به مانند چادر عشایری است که نادر در آن زاده و هم کشته شده است.